Karbohidratların miqdarını gündəlik nəzarət etmək üçün menyuda çörək birliyi - XE istifadə olunur. Bütün karbohidrat məhsullarını ümumi bir qiymətləndirmə sisteminə salmağa imkan verir: yeməkdən sonra insan qanına nə qədər şəkər daxil olur. Hər bir məhsul üçün XE dəyərlərinə əsasən gündəlik diabetik menyu tərtib edilir.
XE çörək vahidi nədir?
Məhsul hesablamalarında çörək bölmələrinin istifadəsi Alman qidalanmaçısı Karl Noorden tərəfindən 20-ci əsrin əvvəllərində təklif edilmişdir.
Bir çörək bölməsində 10-15 qr həzm olunan karbohidratlar ola bilər. Göstəricinin dəqiq dəyəri, 1 XE-də 10 və ya 15 q şəkər, ölkədə qəbul edilən tibbi standartlardan asılıdır. Məsələn
- Rus həkimləri hesab edirlər ki, 1XE 10-12 q karbohidratdır (10 g - məhsuldakı pəhriz lifi istisna olmaqla, 12 q - lif daxil olmaqla),
- ABŞ-da 1XE 15 qram şəkərə bərabərdir.
Bir insanın neçə çörək bölməsinə ehtiyacı var?
- Ağır fiziki əməklə və ya bədən çəkisini distrofiya ilə doldurmaq üçün gündə 30 XE-yə qədər ehtiyac var.
- Orta iş və normal fizioloji çəki ilə - gündə 25 XE-yə qədər.
- Oturaq işlə - 20 XE-yə qədər.
- Şəkərli diabetli xəstələr üçün - 15 XE-yə qədər (bəzi tibbi tövsiyələr 20 XE-yə qədər diabet xəstələrinə icazə verir).
- Piylənmə ilə - gündə 10 XE qədər.
- Səhər yeməyi - 4 HE.
- Nahar - 2 XE.
- Nahar - 4-5 XE.
- Snack - 2 XE.
- Şam yeməyi - 3-4 XE.
- Yatmazdan əvvəl - 1-2 XE.
Diabet xəstələrinin qidalanması üçün iki növ diyet hazırlanmışdır:
- balanslı - gündə 15-20 XE istifadə etməyi məsləhət görür. Xəstəliyin gedişatını müşahidə edən əksər qidalandırıcılar və həkimlər tərəfindən tövsiyə olunan balanslı bir qidadır.
- aşağı karbohidrat - gündə 2 XE-yə qədər çox aşağı karbohidrat qəbulu ilə xarakterizə olunur. Eyni zamanda, az karbohidrogenli pəhriz üçün tövsiyələr nisbətən yenidir. Bu pəhrizdə xəstələrin müşahidəsi müsbət nəticələr və yaxşılaşma göstərir, lakin bu günə qədər bu pəhriz rəsmi tibbin nəticələri ilə təsdiqlənmir.
1 və 2 tip diabet üçün pəhriz: fərqlər
- Tip 1 diabet beta hüceyrələrə ziyanla müşayiət olunur, onlar insulin istehsalını dayandırırlar. 1-ci tip diabetlə XE və yeməkdən əvvəl vurulmalı olan insulinin dozasını düzgün hesablamaq lazımdır. Kalori sayına nəzarət etmək və yüksək kalorili qidaların istehlakını məhdudlaşdırmaq lazım deyil. Yalnız yüksək glisemik indeksə sahib məhsullar məhduddur (tez bir zamanda əmilir və şəkərin kəskin artmasına səbəb olur - şirin suyu, cem, şəkər, tort, tort).
- Tip 2 diabet, beta hüceyrələrin ölümü ilə müşayiət olunmur. Tip 2 xəstəliyi ilə, beta hüceyrələri var və həddindən artıq yüklə işləyirlər. Buna görə 2-ci tip diabet xəstələrinin qidası beta hüceyrələrinə çoxdan gözlənilən istirahət vermək və xəstənin kilo verməsini stimullaşdırmaq üçün karbohidrat məhsullarının qəbulunu məhdudlaşdırır. Bu vəziyyətdə həm XE, həm də kalori miqdarı hesablanır.
Kalorili diabet
- Bazal metabolizma (OO) göstəricisini düsturla təyin edirik
- Kişilər üçün: OO = 66 + çəki, kq * 13.7 + boy, sm * 5 - yaş * 6.8.
- Qadınlar üçün: OO = 655 + çəki, kq * 9.6 + boy, sm * 1.8 - yaş * 4.7
- OO əmsalının alınan dəyəri həyat tərzi əmsalı ilə vurulur:
- Çox yüksək aktivlik - OO * 1.9.
- Yüksək aktivlik - OO * 1.725.
- Orta aktivlik OO * 1.55-dir.
- Yüngül fəaliyyət - OO * 1,375.
- Aşağı aktivlik - OO * 1.2.
- Lazım gələrsə arıqlayın, gündəlik kalorili nisbət optimal dəyərdən 10-20% azaldılır.
158 kkal kalori miqdarı və 100 qr başına 2,8 g olan karbohidrat miqdarı 450 qr olan xama paketində göstərilmişdir.Hər bir paket ağırlığına görə 450 qr kalori sayırıq.
158 * 450/100 = 711 kkal
Eynilə, paketdəki karbohidrat məzmununu təkrarlayırıq:
2.8 * 450/100 = 12.6 g və ya 1XE
Yəni məhsul az karb, lakin eyni zamanda yüksək kaloridir.
Çörək bölmələri masası
Ən çox istifadə olunan yemək növləri və hazır yeməklər üçün XE dəyərini veririk.
Məhsulun adı | 1XE-də məhsulun miqdarı, q | Kalori, 100 qr başına kkal |
Giləmeyvə, meyvələr və qurudulmuş meyvələr | ||
Quru ərik | 20 | 270 |
Banan | 60 | 90 |
Armud | 100 | 42 |
Ananas | 110 | 48 |
Ərik | 110 | 40 |
Qarpız | 135 | 40 |
Naringi | 150 | 38 |
Apple | 150 | 46 |
Moruq | 170 | 41 |
Çiyələk | 190 | 35 |
Limon | 270 | 28 |
Bal | 15 | 314 |
Taxıl məhsulları | ||
Ağ çörək (təzə və ya quru) | 25 | 235 |
Bütün buğda çovdar çörəyi | 30 | 200 |
Yulaf ezmesi | 20 | 90 |
Buğda | 15 | 90 |
Düyü | 15 | 115 |
Qarabaşaq yarması | 15 | 160 |
Un | 15 qr | 329 |
Manka | 15 | 326 |
Kəpək | 50 | 32 |
Quru makaron | 15 | 298 |
Tərəvəz | ||
Qarğıdalı | 100 | 72 |
Kələm | 150 | 90 |
Yaşıl noxud | 190 | 70 |
Xiyar | 200 | 10 |
Balqabaq | 200 | 95 |
Badımcan | 200 | 24 |
Pomidor suyu | 250 | 20 |
Fasulye | 300 | 32 |
Yerkökü | 400 | 33 |
Çuğundur | 400 | 48 |
Yaşıllıq | 600 | 18 |
Süd məhsulları | ||
Pendir kütləsi | 100 | 280 |
Meyvə qatıq | 100 | 50 |
Qatılaşdırılmış süd | 130 | 135 |
Şirinləşdirilməmiş qatıq | 200 | 40 |
Süd, 3,5% yağ | 200 | 60 |
Ryazhenka | 200 | 85 |
Kefir | 250 | 30 |
Xama, 10% | 116 | |
Feta pendiri | 260 | |
Fındıq | ||
Cashew | 40 | 568 |
Sidr | 50 | 654 |
Püstə | 50 | 580 |
Badam | 55 | 645 |
Fındıq | 90 | 600 |
Qoz | 90 | 630 |
Ət məhsulları və balıq * | ||
Təravətli mal əti | 0 | 180 |
Mal əti qaraciyəri | 0 | 230 |
Mal əti kotleti, yalnız qiymə ət | 0 | 220 |
Donuz əti | 0 | 150 |
Quzu doğrayın | 0 | 340 |
Alabalıq | 0 | 170 |
Çay balığı | 0 | 165 |
Somon | 0 | 145 |
Yumurta | 1-dən azdır | 156 |
*Heyvan zülalında (ət, balıq) karbohidratlar yoxdur. Buna görə, içindəki XE miqdarı sıfırdır. İstisna, hazırlanmasında karbohidratlardan əlavə istifadə olunan ət yeməkləridir. Məsələn, isladılmış çörək və ya irmik tez-tez qiymə ətinə əlavə olunur.
Yumurtanın karbohidrat miqdarı 100 qr yumurta üçün 0,4 qr. Buna görə yumurtadakı XE sıfıra bərabər deyil, lakin az əhəmiyyət kəsb edir.
İçkilər | ||
Portağal suyu | 100 | 45 |
Alma suyu | 100 | 46 |
Şəkər ilə çay | 150 | 30 |
Şəkər ilə qəhvə | 150 | 30 |
Kompot | 250 | 100 |
Öpüş | 250 | 125 |
Kvass | 250 | 34 |
Pivə | 300 | 30 |
Şirniyyatlar | ||
Marmalad | 20 | 296 |
Südlü şokolad | 25 | 550 |
Səbətə tort | 25 | 330 |
Dondurma | 80 | 270 |
Cədvəl - hazır məhsullarda və qablarda XE
Hazır məhsulun adı | 1XE-də məhsulun miqdarı, q |
Maya xəmiri | 25 |
Puff pastası | 35 |
Lənətə gəl | 30 |
Kəsmik və ya ət ilə pancake | 50 |
Kəsmik və ya ət ilə köftələr | 50 |
Pomidor sousu | 50 |
Qaynadılmış kartof | 70 |
Kartof püresi | 75 |
Toyuq baytları | 85 |
Toyuq qanadı | 100 |
Syrniki | 100 |
Vinaigrette | 110 |
Tərəvəz kələm rulonları | 120 |
Noxud şorbası | 150 |
Borsch | 300 |
Glisemik indeks - bu nədir və nə qədər vacibdir?
Yüksək glisemik bir indeksi olan bir məhsul (bal, şəkər, mürəbbə, şirin suyu - tərkibində yağ olmayan sürətli karbohidratlar) yüksək əmmə nisbəti ilə xarakterizə olunur. Eyni zamanda pik yüksək qan şəkəri tez əmələ gəlir və maksimum dəyərlərə çatır.
Glisemik indeksi aşağı olan məhsullarda (bunların tərkibində karbohidratlardan əlavə yağlar var) bağırsaqda udma sürəti yavaşlayır. Daha uzun müddət əmilir və yavaş-yavaş insan qanına qlükoza (yavaş karbohidratlar) çatdırırlar. Qanda şəkər miqdarında pik artım baş vermir, damar zədəsi səviyyəsi daha aşağı, insulin miqdarı isə daha aşağıdır.
Çörək bölmələri və İnsan Enerji Mübadiləsi
Bir insanın enerji mübadiləsi içəriyə qida ilə daxil olan karbohidratlardan əmələ gəlir. Bağırsaqlarda karbohidratlar sadə şəkərlərə parçalanaraq qana hopur. Qan axını bədənin hüceyrələrinə şəkər (qlükoza) daşıyır. Hüceyrələr üçün qlükoza əsas enerji mənbəyidir.
Yeməkdən dərhal sonra qanda artan miqdarda şəkər əmələ gəlir. Şəkər nə qədər çox olsa, insulinə daha çox ehtiyac var. Sağlam bir bədəndə insulin istehsalı mədəaltı vəzi tərəfindən tənzimlənir. Şəkərli diabetdə bir adam, yeyilən karbohidrat miqdarını udmaq üçün qanına nə qədər insulinin daxil olduğunu hesablamalıdır. Bu vəziyyətdə aşırı doz və insulinin olmaması eyni dərəcədə təhlükəlidir.